Grondgebruik in Nederland
Regelmatig verschijnen er overzichten van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in het nieuws. Zo zijn er in de afgelopen maanden artikelen gepubliceerd over de verdeling van Nederland in ecosystemen en gebruikstitels van landbouwgrond. Omdat Overwater Rentmeesterskantoor intensief betrokken is bij het gebruik van grond en water in Nederland, hebben deze cijfers onze belangstelling. Ter informatie een overzicht.
Ecosystemen
Nederland is te verdelen in agrarische grond, bebouwd oppervlak, water en natuur. In onderstaande tabel is de vergelijking gemaakt tussen de jaren 2013 en 2022 in de verdeling van deze ecosystemen.
Tabel: verdeling van de Nederland over diverse ecosystemen (Bron: CBS).
Ecosysteem | 2013 | 2022 | ||
Oppervlakte (x100 ha) | % | Oppervlakte (x100 ha) | % | |
Agrarisch | 18.960 | 45,6 | 18.777 | 45,2 |
Bebouwd | 8.141 | 19,6 | 8.433 | 20,3 |
Water | 7.823 | 18,8 | 7.893 | 19,0 |
Natuur | 6.618 | 16,0 | 6.480 | 15,5 |
Nederland | 41.543 | 100 | 41.543 | 100 |
Uit de tabel blijkt dat bebouwing en water worden gerealiseerd op agrarische en natuurgronden, waarbij het agrarisch areaal sneller in oppervlakte afneemt dan de oppervlakte natuur. Procentueel is het beeld anders; de oppervlakte natuur is met 2,1% afgenomen en de oppervlakte agrarisch met bijna 1%.
De oppervlakte bebouwd is in de periode 2013 tot 2022 met 3,6% toegenomen.
Gebruikstitels landbouwgrond
De agrariër die landbouwgrond in exploitatie heeft, kan eigenaar zijn van die grond of gebruiker, als een derde de eigenaar is van de grond. Vaak is er een overeenkomst tussen de agrariër en de eigenaar waarin de afspraken zijn vastgelegd over dat gebruik. De meest bekende contractvorm is pacht, waarbij ook pacht weer onder te verdelen is in een aantal pachtvormen.
Een gebruiksvorm die in opkomst is, is het zakelijke recht van erfpacht. Voor een deel van het gebruik van landbouwgrond zijn geen schriftelijke afspraken gemaakt. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de meest voorkomende gebruikstitels van grond in 2008 en 2023, waardoor er een ontwikkeling zichtbaar wordt.
Tabel: gebruikstitels landbouwgrond (Bron: CBS)
Gebruikstitel | 2008 | 2023 | ||
ha | % | ha | % | |
Eigendom | 1.094.417 | 57,1 | 1.040.083 | 58,0 |
Erfpacht | 35.343 | 1,8 | 52.032 | 2,9 |
Reguliere pacht | 378.962 | 19,8 | 230.070 | 12,8 |
Teeltpacht | 12.418 | 0,6 | 26.034 | 1,5 |
Eenmalige pacht | 92.002 | 4,8 | 0 | 0 |
Geliberaliseerde pacht < 6 jaar | 18.961 | 1,0 | 173.890 | 9,7 |
Geliberaliseerde pacht > 6 jaar | 2.257 | 0,1 | 16.374 | 0,9 |
Overig | 284.792 | 14,8 | 254.368 | 14,2 |
totaal | 1.919.152 | 1.792.851 |
In de periode 2008 tot 2022 is het agrarisch areaal met ruim 126.000 ha afgenomen. Het grootste deel van deze gronden is in gebruik genomen voor bebouwing.
Reguliere pacht neemt af, erfpacht en geliberaliseerde pacht nemen toe
Bij de gebruikstitels is zichtbaar dat het gebruik op basis van reguliere pacht afneemt en die gebruiksvorm wordt opgevuld met erfpacht, geliberaliseerde pacht en teeltpacht, waarbij ook een deel van de reguliere pachtgrond aan de landbouw is onttrokken. Teeltpacht is populair bij agrariërs die de grond een seizoen gebruiken voor een specifieke teelt als bloembollen, aardappelen, uien en mais.
De afname van reguliere pacht is te verklaren door het dwingend recht dat hieraan verbonden is en de fiscale druk. De voorgeschreven maximale pachtprijs leidt er in een aantal pachtregio’s toe dat de verpachter aanzienlijk meer belasting betaalt dan de pacht opbrengt. Met daarbij de dwingende pachtregelgeving besluiten grondeigenaren, bij het einde van de reguliere pacht, de grond te verkopen of op basis van een andere titel in gebruik te geven. In de praktijk is dat erfpacht of geliberaliseerde pacht, dat zijn gebruiksvormen waarmee partijen samen afspraken maken over het gebruik van de grond.
De eenmalige pacht is een pachtvorm die sinds 2007 niet meer beschikbaar is en opgevolgd is door geliberaliseerde pacht. Dit verklaart de terugloop van eenmalige pacht en deels de toename van geliberaliseerde pacht.
De gebruikstitel ‘overig’ is een verzameling van natuurpacht, gebruik door terreinbeherende organisaties en overige exploitatievormen.
Afname landbouwgrond
Verschuiving tussen de verschillende gebruiksvormen en het onttrekken van landbouwgrond aan de landbouw, is een proces dat zal blijven doorgaan.
Deze dynamiek is het resultaat van het samenspel van krachten die de grondmarkt raken, bijvoorbeeld landbouw, economie, politiek, fiscaliteit, rente, wensen van de samenleving, enzovoorts!